"Public Enigma No. 1": dit boek van een psychiater ontleedt de "zelfmoordlogica" van Xavier Dupont de Ligonnès, die verdween in de Var.

Daniel Zagury is een expert op het gebied van forensische psychiatrie. Hij maakte profielen van Guy Georges, Michel Fourniret… en nog veel meer criminelen. In zijn laatste werk, L'Énigme publique n° 1 (Seuil) , onderzoekt deze specialist een van de belangrijkste gevallen uit de eerste kwart eeuw.

Dit nieuwe werk, opgedragen aan Xavier Dupont de Ligonnès, is een absolute aanrader. Hoe en waarom zou de man die ervan verdacht wordt zijn familieleden in april 2011 te hebben vermoord – voordat hij in de Var verdween – besloten hebben het onherstelbare te plegen? Dit is de vraag die de expert probeert te beantwoorden.

Hoe kwam u op het idee voor een psychologisch onderzoek naar Xavier de Ligonnès ("XDDL")?

Ten eerste omdat ik, net als elke Fransman, enorm gefascineerd ben door dit verhaal. Voordat ik het ging bestuderen, had ik er geen vooroordeel over. Het tweede punt is dat ik tegen mezelf zei, door deze zaak die iedereen interesseert, dat ik over psychiatrie zou kunnen praten, over deskundigheid... Het ligt me na aan het hart, ik heb mijn leven gewijd aan de openbare psychiatrie.

Je analyse is gedocumenteerd, je hebt ook leden van zijn entourage ontmoet... Wat was het meest relevante?

Ik heb een paar korte gesprekken gevoerd met haar oudere zus, maar ze reageerde er niet op. Het is duidelijk dat ze zo overstuur is dat ze zich afzijdig houdt. Ik heb haar eerste auditie gelezen en vond het verbazingwekkend precies, helder en intelligent. Ik denk dat ze bijna alles begreep. Uiteindelijk is mijn boek de meest volledige versie. Ik heb ook gekeken naar wat er op katholieke sites gebeurde. De Ligonnès vertelde veel over zijn leven en schreef voortdurend.

Nee, ik heb het dus zeker niet gezien. Maar er zijn mensen die ik zie en over wie ik onvoldoende expertise heb, omdat ze niet zoveel hebben gezegd. Nu weet ik ongeveer tienduizend keer meer dan wanneer ik iemand had gezien die terughoudend was gebleven. Ik voel mij daar dus helemaal niet ongemakkelijk bij.

Welk portret schilder je van "XDDL"?

Hij is een complex persoon. Als we zijn psychologisch profiel bekijken, is hij even trots als verlegen en onzeker. Hij is zelfverzekerd, maar tegelijkertijd ook weer niet... Hij is gekweld en ziet er zelfverzekerd uit. Alles aan hem is zo, hij heeft vele facetten.

Gelukkig kunnen we niet worden gereduceerd tot een paar geaccentueerde karaktereigenschappen. Maar er is iets absoluut unieks aan hem, en dat is wat ik de compartimentering noem, de splitsing van zijn persoonlijkheid. 's Nachts is hij wanhopig, suïcidaal... en overdag is het: " Alles is goed, Madame la Marquise ", hij is de heer Hallo-iedereen. Na de slachtingen is hij opgewekt.

Hoe kunnen we deze kloof verklaren?

Een van de oorzaken van deze kloof is wat mij betreft het buitengewone contrast tussen het beeld van zijn moeder en dat van zijn vader. Haar oudere zus zegt dat ze in een sombere sfeer leefden, een soort morbide devotie met voorspellingen over de apocalyps. En tegelijkertijd was hij een tiener met vrienden, Ray-Bans, een voorliefde voor Amerikaanse muziek en uitgestrekte ruimtes...

Hij had zowel eigenschappen die hij van zijn moeder had geërfd, als een temperament dat hij van zijn vader had geërfd. Maar de twee aspecten waren niet met elkaar in conflict en kwamen niet samen. Als parallellen die elkaar nooit ontmoeten. Hij was beide. Een dergelijke kloof in persoonlijkheid is ronduit verbazingwekkend. Hij heeft nooit de rekening betaald aan zijn moeder, die hem bij iets vreselijks had betrokken, en ook niet aan zijn vader, die hen in de steek liet.

Hoe beïnvloedt deze verdeling de evolutie ervan?

Xavier werd in principe opgevoed in een moederlijke leer, waarin hij tot zijn 35e geloofde. Die leer had zijn structuur. En toen hij dat verloor, werd hij een verscheurd man, een man die het vertrouwen in de leer van zijn moeder had verloren. Hij noemde zichzelf een ongelovige, een agnost, etc. Maar dat was hij niet. Hij bracht zijn tijd door op websites waar hij theologische ontwikkelingen verspreidde. Het was zijn diepe identiteit. Dit alles laat, naar mijn mening, zien dat hij tegen het einde de religie van zijn moeder vond, en dat is niet het katholieke geloof.

Hoe kunnen we het pad naar zijn vermeende daad beschrijven?

Er is een eerste fase waarin hij steeds verder raakt, van de ene teleurstelling naar de andere, en uiteindelijk wanhoop: financiële problemen, emotionele problemen, verlies van geloof... en uiteindelijk de dood van zijn vader. Hij lijdt, hij wisselt momenten van diepe wanhoop af met momenten van hoop.

Dan komt de tweede keer: hij is suïcidaal. Dit schrijft hij in een brief aan zijn vrienden. Maar hij kan zich niet voorstellen dat hij zijn eigen land zou verlaten. Er kan alleen sprake zijn van begeleide zelfmoord, een zelfmoord ‘samen voor de eeuwigheid’. Hij vindt de oplossing voor zijn wanhoop en zal proberen betekenis te geven aan dit project. En die betekenis zal opoffering zijn. Op katholieke sites kunnen we duidelijk zien hoe dit naar voren komt, verrijkt wordt en centraal komt te staan.

Het neemt schuldgevoel weg, omdat het God is die het offer aanvaardt. En het neemt de schaamte weg: niemand zal het weten. Hij gaat de laatste fase in, die ik het 'psychische werk van de misdaad' noem, het werk van het verharden. Hij traint mentaal. Hij herhaalt, hij gaat naar de schietbaan... Na een tijdje is zijn vastberadenheid zo groot dat niets zijn arm nog kan tegenhouden.

Hij heeft dus zijn verdwijning in scène gezet in de Var en daarna zelfmoord gepleegd?

Alle logica is zelfmoord- en mystieke logica. Als je kijkt naar de gehele kinetiek, de beweging die hem naar de afgrond leidt, is de kans dat hij overleeft oneindig klein. Dit zou alleen mogelijk zijn als zijn persoonlijkheid radicaal zou veranderen.